+7 (727) 344 95 95
Толық ҰБТ тапсыру
Қазақша

iTest қолданбасын жүктеп алу

Мектеп емтихандарына ыңғайлырақ форматта дайындалыңыз

logo-device logotype logotype-float

Табу. Эвфемизм. Дисфемизм
Алдыңғы конспект Келесі конспект
Конспект

Табу – ескі наным-сенім, мифтік ұғым бойынша атын атауға тыйым салынған сөздер. Табу сөздер төмендегідей негізде қалыптасқан:

 

1) Табиғаттың дүлей күшіне байланысты тұрмыс-тіршілікке қауіпті сөздердің атын атауға тыйым салынған. Мысалы, "жай түсті" десе, адамға қырсығы тиеді деген сеніммен "жай" сөзін "жасыл" сөзімен алмастырып қолданған;

 

2) Адам өміріне қауіп-қатер төндіретін жыртқыш аңдар мен жәндіктердің атын атамай басқа сөзбен ауыстырып қолданған. Мысалы, қасқырдың атын тура атаса, малға шабады деген қорқыныштан "қасқыр" сөзін "ит-құс", "ұлыма" деген сөздермен алмастырып қолданған;

 

3) Адамды опат қылатын ауру аттарын да атауға тыйым салынған. Мысалы, шешек ауруының атын атамай, оны "қорасан" деген сөзбен ауыстырып айтқан;

 

4) Қазақтың әдет-ғұрпы бойынша жаңа түскен келін қайын жұртындағы адамдардың атын тура атамай, олардың бойындағы, мінез-құлқындағы ерекшелігіне орай әрқайсысына ат қойған. Мысалы, қыздарға, әйел адамдарға Ақылдас, Ерке қыз, Еркем, Шырайлым, Айнамкөз, т.б. десе, ер балаларға, ер адамдарға Шырақ. Мырза жігіт, Төре бала, Би аға, т.б.

 

Тіл білімінде құлаққа түрпідей тиіп, жағымсыз, тұрпайы естілетін сөздерді сыпайы, жағымды сөздермен ауыстырып айту эвфемизм деп аталады. Эвфемизм ойды көркем түрде бейнелеп жеткізу үшін қолданылатын, мәдениеттілікті, сыпайылықты білдіретін сөздер болып табылады.

 

Дисфемизм – мағынасы жағынан эвфемизмге қарама-қарсы әдеби тілге жатпайтын, тұрпайы, дөрекі түрде айтылатын, біреуді қорлау, кеміту мақсатында пайдаланылатын сөздер.

 

ДИСФЕМИЗМ

ЭВФЕМИЗМ

 

Құрт ауруы

Қылтамақ

Саңырау, керең

Соқыр

Ақсақ

Екіқабат

Туды

Өлді

Мылжың

Ұрлықшы

Өсекші

Өтірікші

 

 

Өкпе ауруы

Жіңішке ауру

Құлағының мүкісі бар

Зағип

Аяғын сылтып басады

Аяғы ауыр

Дүниеге келді

Қайтыс болды

Сөзуар

Қолының жымысқысы бар

Аузы жеңіл

Қосып айтады

 

 



Сұрақтар

  1. Мағынасы жағынан эвфемизмге қарама-қарсы сөзді табыңыз.

  2. Эвфемизм қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  3. Дисфемизм қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  4. Тұрақты тіркес арқылы берілген дисфемизмді табыңыз.

  5. Дисфемизм қатысқан мақал-мәтелді табыңыз.

  6. Дисфемизм қатысқан сөйлемді белгілеңіз.

  7. Дисфемизм қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  8. Дисфемизм қатысқан қатарды көрсетіңіз.

  9. Дисфемизм қатысқан мақал-мәтелді көрсетіңіз.

  10. Эвфемизм қатыспаған сөйлемді көрсетіңіз.

  11. Эвфемизм қатысқан қатарды көрсетіңіз.

  12. Эвфемизм қатысқан сөйлемді табыңыз.

  13. Эвфемизм қатысқан сөйлемді белгілеңіз.

  14. «Ақсақ» деген сөздің эвфемизмін табыңыз.

  15. «Өтірік айту» деген тіркестің эвфемизмін көрсетіңіз.

  16. Эвфемизм қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  17. Әдепті, сыпайы сөйлеуге тән қатарды көрсетіңіз.

  18. Табу қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  19. Табу қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  20. Табу сөз қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  21. Табу сөз қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  22. Табу қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  23. Табу сөз қатысқан сөйлемді белгілеңіз.

  24. Табу сөз қатысқан қатарды көрсетіңіз.

  25. Табу сөздің анықтамасын көрсетіңіз.

  26. Эвфемизмге жататын сөз (-дер)

  27. Дисфемизм сөздері бар қатар (-лар)

Қате туралы хабарландыру