+7 (727) 344 95 95
Толық ҰБТ тапсыру
Қазақша

iTest қолданбасын жүктеп алу

Мектеп емтихандарына ыңғайлырақ форматта дайындалыңыз

logo-device logotype logotype-float

VII тарау. Селекция негіздері
Алдыңғы конспект Келесі конспект
Конспект

Селекция жануарлардың асыл тұқымын, өсімдіктердің сорттарын, микроорганизмдердің штампыларын шығарудың, жаңартудың әдістерін және биологиялық негізін зерттейтін ғылым. "Селекция" — сұрыптау деген мағынаны білдіреді. Генетика селекцияның ғылыми негізі болып есептелінеді.

 

Мәдени өсімдіктердің шыққан орталықтары

Осы заманғы адам мәдени өсімдіктерсіз өмір сүре алмаған болар еді. Мәдени өсімдіктер адамды ең қажетті заттармен қамтамасыз етеді. Мәдени өсімдіктер - астық, көкөніс, жеміс-жидек, мата тоқуға қажетті шикізат. Мәдени өсімдіктерсіз қант, май, мал азығы да болмас еді. Үй жиһазы, қағаз, дәрі, үй ішін сәндейтін әр түрлі заттардан өзге де қажеттіліктерді тек мәдени өсімдіктерден аламыз. Алғашқы адамдар тек жабайы өсімдіктердің тұқымы, жемісі, пиязшығы және басқа бөліктерін пайдаланды. Өсімдіктерді қолда өсіру әдісін меңгере алмағандықтан, табиғаттың бергенін ғана місе тұтты. Сондықтан бұл кезең жинаушы кезең деп аталды. Адамзат тарихындағы бұл кезең сан ғасырларға созылды. Адамдар біртіндеп кейбір өсімдіктерді тұқымынан өсіру жолын тапты. Ондай адамдар құнарлы топыраққа өсімдікті өсірумен ғана шектелмей, ол өсімдіктің сапасын өзгертуді де меңгерді. Өсімдіктің өзіне қажетті өнім беруін реттеу үшін сұрыптал, іріктеу қажет болды. Адам сұрыптау жолымен қолдан шығарған бір тұр дарақтарының жиынтығы іріктеме деп аталады. Сөйтіп өмірге селекция ғылымы келді. Жануарлардың қолдан шығарылған түрін цолтщым дейді. Өсімдіктердің жаңа іріктемелерін, жануарлардың жаңа қолтұқымдарын шығарумен ұғылданатын ғылым - селекция деп аталады (латынша «селекция» - іріктеу, сұрыптау).

 

 

Мәдени өсімдіктердің шығу орталығы

 

Мәдени өсімдіктердің сан алуандығы және шығу орталығын орыс ғалымы Н. И. Вавилов зерттеді. Ол бес континентті айналып шығып, дүние жүзінің 52 елдерінде болды. Н. И. Вавилов өсімдіктердің 400-ге жуық түрінің Оңтүстік Азияда, 200-ге жуық түрінің Оңтүстік Америкада мәденилендірілгенін дәлелдеді. Ол осы сапарында мәдени өсімдіктердің 1 000-ға жуық түрін зерттеді. Сөйтіп өсімдіктер сан алуандығының орталықтарын белгіледі.

 

Н. И. Вавилов (1887-1943)

 

Қазақстанда қант қызылшашы мен кендірді биологиялық сұрыптау жағынан ғылыми тұрғыда сипаттаған алғашқы ғалым - Кәрім Мыңбаев. Ол көксағыздың биологиялық ерекшеліктерін зерттеп, оны сұрыптау әдістерін тапты.

 

Кәрім Мыңбаев (1906-1948)



Сұрақтар
  1. Май алу үшін өсірілетін мәдени дақылдар:
  2. Картоп түйнегінен:
  3. Алқа тұқымдас қосжарнақтылар класына жататын, шөптекті, көпжылдық жылу сүйгіш өсімдік:
  4. Техникалық дақылдар:

  5. Көкөністік дақыл:

  6. Даражарнақтыларға жататын Н.И.Вавилов ерекше назар аударған негізгі қоректік дақыл:

  7. Картоптың, дәрілік өсімдіктердің (кокаинды бұта, хинин ағашы) отаны:

  8. Жүгері, ұзын талшықты мақта, какао, бірқатар асқабақ, үрмебұршақ – 900-ге жуық мәдени өсімдіктердің отаны:

  9. Дәндік құмай, бананның бір түрінің, майлы ноқат өсімдігі, бидай мен арпаның бірқатар ерекше түрлерінің отаны:

  10. Бидай, қарабидайдың бірнеше түрлерінің, көптеген дәнді дақылдар, бұршақ, жүзімнің отаны:

  11. Сояның, тарының бірнеше түрінің, көптеген жемістік және көкөністік дақылдардың отаны:

  12. Күріштің, қант қамысының, көптеген жеміс және көкөністік дақылдардың отаны:

  13. Жануарлардың қолдан шығарылған түрінің атауы:

  14. Адам сұрыптау жолымен қолдан шығарған бір түр дараларының жиынтығы:
  15. Селекцияның негізін салған:

  16. Селекцияның теориялық негізі ғылымы:

  17. Қант қызылшасының өнімді көп беретін Қазақстан полигибрид және Қазақстан сорттарын тапқан ғалым

Қате туралы хабарландыру