Қоғамның саяси саласы

Қоғам – экономикалық және рухани біртұтастық пен өмір сүру жағдайын ұйымдастырудың тұтастығымен сипатталатын, белгілі бір аумақтағы адамдар бірлігі. Саяси жүйе – елдің саяси өміріне қатысатын мемлекет пен мемлекеттік емес қоғамдық құрылымдардың біртұтас кешенде қарастырылуы. Қоғамның саяси жүйесі – мемлекетік және қоғамдық ұйымдардың, еңбек ұжымдарының бірігіп, елдің саяси өміріне кірісіп, қоғамды дамытуға, нығайтуға үлес қосуы. Саяси жүйенің ең күрделі, ең маңызды элементі – мемлекет. Саяси жүйенің қоғамды басқарудағы ең орталық буыны – мемлекет. Біріншіден, ол саяси жүйенің билігін, мүдде-мақсатын іске асыратын ең негізгі аппарат. Екіншіден, мемлекет саяси жүйенің барлық элементін біріктіріп, саяси функция арқылы қоғамның игілікті құндылықтарын әділетті бөлу процесін басқарып отырады. Бұл процесті басқару, бақылап отыру дегеніміз – қоғамдағы қарым-қатынастарды, олардың өзара байланысын реттеп отыру және олардың тұрақты, дұрыс дамуын қамтамасыз ету. Жоғарыда көрсетілген саяси жүйе элементтерінің даму процесінде қоғамда әртүрлі саяси жүйелер қалыптасады: әкімшілік, жарыстық, әділетті бірлік жүйелері.

1-сызба

Саясаттың басты ерекшелігіне оның әртүрлі мүдделерді үйлестіре алатын, әлеуметтік қатынастарды реттеп, қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз ететін қасиеті жатады. Саясат субъектілеріне саясатқа, саяси істерге қатынасып, оларды жүргізетін жекелеген адамдар, әлеуметтік топтар, таптар, ұйымдар, саяси элита жатады. Саяси сананың әртүрлі деңгейдегі көріністеріне саяси психология мен саяси идеологияны жатқызуға болады. Біріншісі, саяси өмірге қатынастағы эмоциялардың, сезімдер мен көңіл күйлердің жиынтығын қамтыса, екіншісі, саясат субьектісі өз іс-әрекетінде саналы түрде қолданылатын рационалдық идеялар мен принциптер жүйесін білдіреді. Саяси мүдделердің іске асуы саяси институттар арқылы жүреді, бұларға мемлекет, оның органдары, партиялар, қоғамдық-саяси қозғалыстар, бұқаралық ақпарат құралдары т. б жатады. Осылардың бәрін бірге алғанда, саяси ұйым құрылады.

Саясаттың мазмұны саяси қатынастардан көрініс табады. Саяси қатынастар деп қоғамдағы әлеуметтік топтар және т.б. арасындағы мемлекеттік билік жайында қалыптасатын саяси қарым-қатынасты айтамыз. Бұлар саясат субьектілерінің арасында қалыптасатын байланыстарға орай келісімді, әріптестік негізінде не жанжал мен қақтығыс түрінде орнығуы мүмкін. Саясаттың тағы бір элементіне саяси мәдениетті жатқызуға болады. Саяси мәдениет дегеніміз – қоғам мүшелерінің саяси құбылыстарға деген қатынасы, соған байланысты мінез-құлқын білдіретін, реттейтін ортақ сенімдердің, құндылықтардың, мұраттардың және т.б. жиынтығы. Саясат қоғам өмірінің реттейтін салаларына сай экономикалық, әлеуметтік, демографиялық, ғылыми-техникалық, мәдени, ұлттық, әскери т.б. түрлерге бөлінеді. Саясатты жүргізе біліп, саяси қызметпен кәсіби айналысу үшін арнайы білім мен дайындық қажет. Кез келген адам еш дайындықсыз бірден саяси қызметке араласып, саяси шешімдер қабылдауда айтарлықтай рөл атқара алмайды. Ол үшін арнайы біліммен бірге қоғамдағы әртүрлі әлеуметтік топтардың мұқтаждықтары мен мүдделерін ескеру, соларды дұрыс іске асырудың жолдарын білу қажет. Соған орай тиісті құрал-жабдықтарды игеру қажеттілігі туындайды да, осыдан барып саясат субъектісі ретінде саяси элита туралы мәселе көтеріледі.

  Саяси элита ұғымын алғаш қолданысқа енгізген итальялық әлеуметтанушы және элита теориясын жүзеге асырған Вильфредо Парето (1848-1923 ж.ж.) болды. Элита сөзінің мағынасы франц. еlite – ең жақсысы, таңдаулысы дегенді білдіреді.

Саяси элита деп билік жүргізуге байланысты маңызды шешімдер қабылдауға тікелей қатысатын, билік құрылымында жетекші рөл атқаратын, соған орай өзіндік артықшылықтарға ие болатын әлеуметтік топты айтамыз. Қазіргі саяси ғылымда оның ерекше бір саласы ретінде осы элитанының пайда болуы, қалыптасуы, қоғамдағы рөлі туралы элитология ілімі дамыған.

ЭЛИТА ФУНКЦИОНАЛДЫҚ БЕЛГІСІНЕ ҚАРАЙ БӨЛІНЕДІ:

1. Саяси

2. Экономикалық

3. Мәдени-ақпараттық

ЭЛИТА БИЛІККЕ ҚАТЫСУ ДӘРЕЖЕСІНЕ ҚАРАЙ БӨЛІНЕДІ:

1)  Жоғарғы

2) Ортаңғы

3) Маргиналды

4) Әкімшілік

Саяси элитаның сапасы мен нәтижелілігі оны қалыптастырудың тәсілдеріне және қоғамның барлық әлеуметтік қабатынан ең қабілетті де лайықты адамдарға жолдың ашылуына байланысты қалыптасады. Сондай-ақ саяси элитаның қатарына біліктілігі мен адамгершілігі төмен, кездейсоқ адамдардың ілігіп кетуінен сақтайтын, соған тосқауыл боларлық шарттар мен талаптардың жоғарылығы қажет.

Элитаның мемлекеттік билікке ие болып, ең маңызды саяси шешімдер қабылдайтын бөлігін билеуші элита деп, ал билікке қолы әлі жете қоймаған бөлігін контрэлита деп атайды.

ЭЛИТАДА СҰРЫПТАУ ЖҮЙЕСІ ЕКІГЕ БӨЛІНЕДІ:

1. Антрепренерлік жүйе

2. Гильдиялық жүйе