+7 (727) 344 95 95
Толық ҰБТ тапсыру
Қазақша

iTest қолданбасын жүктеп алу

Мектеп емтихандарына ыңғайлырақ форматта дайындалыңыз

logo-device logotype logotype-float

Бейорганикалық химия: Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары арасындағы генетикалық байланыстар.

  • Басты бет
  • ҰБТ
  • Химия
  • 8-сынып
  • Бейорганикалық химия: Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары арасындағы генетикалық байланыстар.
Алдыңғы конспект Келесі конспект
Конспект

Бейорганикалық қосылыстар Барлық заттар жай және күрделі болып бөлінеді. Жай заттар бір ғана элементтерден тұрады, ал күрделі заттардың құрамына екі немесе одан да көп элементтер кіреді. Жай заттар екі түрлі: металдар және бейметалдар. Металдарда ерекше өздеріне тән «металдық» жылтыры болады, тапталғыш, иілімді, жылу мен электрөткізгіштіктері жақсы. Бөлме жағдайында барлық металдар (сынаптан басқасы) қатты күйінде кездеседі. Бейметалдарда металдарға тән жылтыры болмайды, олар үгілгіш, жылумен электрөткізгіштіктері нашар. Кейбіреулері кәдімгі жағдайда газ тәріздес болып келеді. Күрделі заттар органикалық, бейорганикалық және элементорганикалық болып бөлінеді. Бейорганикалық химия периодтық жүйедегі барлық элементтер химиясын қамтиды. Органикалық қосылыстардың қасиеттері бейорганикалық қосылыстардан ерекше, ал элементорганикалық қосылыстар аралық орын алады. Бейорганикалық заттар құрамына сәйкес (екіэлементтік, немесе бинарлык, қосылыстар мен көпэлементтік қосылыстар: оттекті, азотты т.б) және осы заттардың химиялық реакцияда орындайтын функциясына, яғни химиялық қасиеттеріне сәйкес (қышқылды-негіздік, тотығу-тотықсыздану т.б) әртүрлі кластарға жіктеледі.

Бейорганикалық қосылыстардың кластарының арасындағы генетикалық байланыс

Жай (металл, бейметалл) және күрделі (оксид, қышқыл, негіз, тұз) заттардың барлығының өзара байланысы генетикалық байланыс деп аталады (генезис — шығу тегі).

Енді осы генетикалық байланыстарды тұздарды алудың мысалында қарастырайық:

1. Кейбір металдар мен бейметалдар езара әрекеттесіп (синтез әдісі) тұз түзеді:

\(Fe+S=FeS\)

2. Негіздік оксидтер мен қышқылдық оксидтердің өзара әрекеттесуі де тұз береді.

\(CaO+CO_2=CaCO_3\)

3. Қышқыл мен негіздік оксидтің әрекеттесуінен де тұз түзіледі.

\(MgO+H_2SO_4=MgSO_4+H_2O\)

4. Негізбен қышқылдық оксидтердің әрекеттесуі де тұз тудырады.

\(3Ca(OH)_2+P_2O_5=Ca_3(PO_4)_2+2H_2O\)

5. Қышқылдар мен негіздер әрекеттесуі арқылы да тұз алуға болады:

\(NaOH+HNO_3=NaNO_3+H_2O\)

6. Тұз бен қышқылдың әрекеттесуі жаңа тұз бен жаңа қышқыл береді, тұз тұнбаға түседі:

\(Ca_3(PO_4)_2+3H_3SO_4=3CaSO_4 \downarrow +2H_3PO_4\)

7. Тұз бен негіздің әрекеттесуі жаңа тұз бен жаңа негіз береді, олардың біреуі тұнбаға түсуі керек.

\(FeCl_3+3NaOH=Fe(OH)_3 \downarrow + 3NaCl\)

8. Металл мен баска тұз әрекеттескенде де жаңа тұз бен металл түзіледі:

\(Fe+CuSO=FeSO+Cu\)

9. Тұз бен тұз әрекеттескенде жаңа екі тұз түзіледі, олардың біреуі тұнбаға түседі.

\(3BaCl_2+2Na_3PO_4=Ba_3(PO_4)_2 \downarrow +6NaCl\)

10. Металмен қышқыл әрекеттескенде тұз бен сутегі түзіледі.

\(Mg+2HCl=MgCl_2+H_2 \uparrow\)

Бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластарына қышқылдар, негіздер және тұздар жатады. Электролиттік диссоциациялану теориясы тарапынан қышқылдар ерітінділерде сутек ионын бөліп диссоциацияланатын заттар. Қышқылдар мен негіздердің протондық теориясы тұрғысынан қышқылдар сутегі ионын беруге қабілеті бар заттар, яғни протондар донорлары. Қышқылдарға тән химиялық қасиеттері – олардың негіздермен әрекеттесіп, тұз түзу қабілеттері, мысалы:

\(H_2SO_4+2NaOH=Na_2SO_4+2H_2O\)

\(2~HNO_3+FeO=Fe(NO_3)_2+H_2O\)

\(2~HCl+ZnO=ZnCl_2+H_2O\)

Электролиттік диссоциациялану теориясы тарапынан негіздер ерітінділерінде гидроксид-иондарды бөлу арқылы диссоциацияланатын заттар. Негіздердің маңызды химиялық қасиеттері – қышқылдармен (қышқылдық және амфотерлік оксидтермен) әрекеттесіп, тұзтүзу қабілеттері, мысалы:

\(KOH+HCl=KCl+H_2O\)

\(Ca(OH)_2+CO_2=CaCO_3+H_2O\)

\(2~NaOH+ZnO=Na_2ZnO_2+H_2O\)

Қышқылдар мен негіздердің протондық теориясы тұрғысынан негіздер сутек иондарын қосып алуға қабілеті бар заттар, яғни протондар акцепторлары. Мысалы: аммиак – сутек протонын қосып алып, аммоний – ионын \(NH_4+\) түзеді. Негіздер тәрізді аммиак қышқылдармен әрекеттесіп, тұз түзеді:

\(2~NH_3+H_2SO_4=(NH_4)_2SO_4\)

Негіздермен (немесе негіздік оксидтермен ) әрекеттесіп, тұзтүзетін оксидтер қышқылдық деп аталады. Суды қосып алып (тікелей немесе жанама), қышқылдық оксидтер қышқылға айналады. Мысалы, күкірт (VI) оксиді \(SO_3\) сумен әрекеттесіп, күкірт қышқылын \(H_2SO_4\) түзеді:

\(SO_3+H_2O=H_2SO_4\)

Кремний диоксиді \(SiO_2\) қышқылдық оксид. Ол сумен тікелей әрекеттеспейді, бірақ оған кремний қышқылы \(H_2SiO_3\) сәйкес келеді Қышқылдық оксидтерді алудың бір әдісі – сәйкес қышқылды сусыздандыру. Сондықтан қышқылдық оксидтерді ангидридтер деп атайды. Қышқылдармен де, негіздермен де әрекеттесіп, тұзтүзетін оксидтер амфотерлік деп аталады. Ондай оксидтерге мысалы, \(Al_2O_3,~ZnO,~PbO,~Cr_2O_3\) жатады. Тұзтүзбейтін оксидтер қышқылмен де, негізбен де әрекеттескенде, тұз түзілмейді. Мысалы, азот (I) оксиді \(N_2O\), азот (II) оксиді \(NO \). Элементтердің оттегімен тағы да бір қосылыстары белгілі, олар құрамы бойынша оксидтер класына, ал құрылысы мен қасиеттері бойынша тұздарға жатады. Ондай заттардың мысалы ретінде металдар пероксидтерін айтуға болады. Мысалы, барий пероксиді \(BaO_2\), натрий пероксиді \(Na_2O_2\). Табиғаты бойынша металдар пероксидтері әлсіз қышқылдың сутегі пероксидінің \(H_2O_2\) – тұздары болып табылады.



Сұрақтар

  1. C → CO\(_2\) \(^{\underrightarrow{H_2O}}\)X өзгерістер сызбанұсқасындағы “Х” затының формуласы.

  2. Мырыш гидроксиді қай заттар әрекеттескенде пайда болатынын көрсетіңіз.

  3.  Э  → ЭO\(_2\) → H\(_2\)ЭO\(_3\)   сызбанұсқасы қай генетикалық қатарға сәйкес келеді?

  4. Э → Э\(_2\)O →  ЭOH сызбанұсқасына сәйкес келетін генетикалық қатар.

  5. Берілген айналулар сызбанұсқасында P\(_2\)O\(_5\) → X →  Ca\( _3 \)(PO\(_4\))\(_2\)   Х затының формуласы.

  6. Берілген айналулар сызбанұсқасында FeS →  X  →  Fe(NO\(_3\))\(_2\) ; X затының формуласы.

  7. Берілген айналулар сызбанұсқасында KMnO\(_4\)  →  X  → Fe(OH)\(_3\) затының формуласы.

  8. Берілген айналулар сызбанұсқасында  Fe\(_2\)(SO\(_4\))\(_3\) \(\stackrel{\mathrm{1}}{\longrightarrow} \) X \(\stackrel{\mathrm{2}}{\longrightarrow} \) Fe\(_2\)O\(_3\) \(\stackrel{\mathrm{3}}{\longrightarrow} \) Fe  X затының формуласы.

  9. Формулалары көрсетілген заттардың қайсыларымен тұз қышқылы әрекеттеседі?

  10. Мыс (ІІ) сульфаты қандай заттармен әрекеттеседі?

  11. Берілген айналулар сызбанұсқасында Li \(\stackrel{\mathrm{1}}{\longrightarrow} \) Li\(_2\)O \(\stackrel{\mathrm{2}}{\longrightarrow} \) Li\(_2\)SO\(_4\) \( \stackrel{\mathrm{3}}{\longrightarrow} \) LiNO\( _3\) қай сатыда тотығу-тотықсыздану реакциясы жүретінін көрсетіңіз.

  12. Берілген айналулар сызбанұсқасында N\(_2\)\(\stackrel{\mathrm{1}}{\longrightarrow} \) NH\(_3\) \(\stackrel{\mathrm{2}}{\longrightarrow} \) NH\(_4\)Cl \(\stackrel{\mathrm{3}}{\longrightarrow} \) AgCl   қай сатыда өршіткі пайдаланатынын көрсетіңіз.

  13. Формулалары келтірілген заттардың қайсылары NaOH сілтісімен әрекеттескенде, әлсіз негіз түзеді?

  14. Берілген айналулар сызбанұсқасында Ca\(_3\)(PO\(_4\))\(_2\) → X → H\(_2\)SiO\(_2\)  →  Y → Si    X және Y заттарының формулаларын анықтаңыз.

  15. Берілген айналулар сызбанұсқасында NaCl → Na \(\stackrel{\mathrm{+X}}{\longrightarrow} \) NaOH → NaOH →  NaHCO\(_3\) \(\stackrel{\mathrm{+Y}}{\longrightarrow} \) Na\(_2\)CO\(_3\)     X пен Y заттарының формулалары.

  16. Массасы 6,2 г фосфордың жану реакция нәтижесінде түзілген фосфор (V) оксиді көлемі 149 мл, тығыздығы 1,14 г/мл, массалық үлесі 14% бар калий гидроксиді ерітіндісінде ерітілді. Түзілген тұздың массалық үлесін анықтаңыз.

  17. Көлемі 11,2 л (қ.ж.) көмірқышқылы газы құрамында 1,25 моль калий гидроксиді бар ерітінді арқылы өткізілді. Түзілген тұздың массасы ... тең.

  18. Массасы 57,4 г құрамында \(Al\; және \;Al_2O_3 \) бар қоспасын сілті ерітіндісінің артық мөлшерімен өңдеген кезде, көлемі 16,78 л (қ.ж) газ бөлінді. Қоспаның құрамындағы алюминий оксидінің массалық үлесі.

  19. Күкірт қышқылы ерітіндісіне натрий гидроксиді бар ерітіндіні қосқан кезде массалары 3,6 г және 2,84 г сәйкесінше қышқылдық және орта тұздар түзіледі. Ерітіндідегі күкірт қышқылының және қосқан натрий гидроксидінің массаларын есепте.

  20. Массасы 1,2 г күмістің массалық үлесі 0,45 бар мыс және күмістің қоспасын концентрлі азот қышқылының ерітіндісімен өңдейді. Түзілген ерітіндіге натрий бромидінің ерітіндісін қосқан кезде пайда болған тұнбаның массасы.

  21. Өзгерістегі Х формуласы. 

    Fe \(\stackrel{\mathrm{HCl}}{\longrightarrow}\) X \(\stackrel{\mathrm{NaOH}}{\longrightarrow}\) Fe(OH)\(_2\) \(\stackrel{\mathrm{t^{\circ}}}{\longrightarrow}\)  FeO

  22. \(CH_4\rightarrow X \rightarrow C_6H_6 \rightarrow Y \rightarrow\) \(C_6H_5NH_2\rightarrow Z\) айналуындағы  Х,Y,Z заттары.

  23. \(NaOH;NaHCO_3\) суда ерігенде қандай  иондар түзіледі?

  24. Массасы 400 г суда көлемі 5,6 л (қ.ж.) хлорсутек ерітілді. Алынған тұз қышқылының ерітіндісіндегі хлорсутектің массалық үлесін табыңдар.

Қате туралы хабарландыру