+7 (727) 344 95 95
Толық ҰБТ тапсыру
Қазақша

iTest қолданбасын жүктеп алу

Мектеп емтихандарына ыңғайлырақ форматта дайындалыңыз

logo-device logotype logotype-float

Еліктеу сөздер, түрлері, емлесі
Алдыңғы конспект Келесі конспект
Конспект

Еліктеу сөздер – айналадағы, табиғаттағы түрлі дыбыстарға, құбылыстарға, қимыл-әрекеттерге және солардың бейнелеріне еліктеуден туған сөздер. Мысалы, жалт-жұлт етеді, сарт ете түсті, арбаң-арбаң етіп, күлмің-күлмің етті, шіңк-шіңк етті. Еліктеу сөздер мағынасы жағынан екіге бөлінеді: еліктеуіштер және бейнелеуіштер.

 

Еліктеуіш сөздер – табиғаттағы, төңіректегі түрлі дыбыстарға еліктеу арқылы жасалған сөздер. Еліктеуіш сөздер көбінесе ет көмекші етістігімен тіркесіп жұмсалады. Мысалы, сарт-сұрт ете қалды, гүрс ете түсті, жымың-жымың етеді, жарқ ете қалды, т.б.

 

Бейнелеуіш сөздер – табиғаттағы заттардың әр алуан күйін көру арқылы сипаттау, бейнелеу нәтижесінде жасалатын сөздер. Мысалы, жалт қарады, маң-маң басады, желп-желп етеді, жарқ-жарқ етті.

 

Еліктеу сөздер құрамына қарай негізгі, туынды, күрделі түбір болып бөлінеді.

 

1. Негізгі еліктеу сөздерге түбір сөздер жатады: дүңк, тырс, дік, жылт, шаңқ, қарқ, дүрс, арс, шарт, пыр, шиқ, жалп, жарқ, шіңк, бүлк, тарс, қиқ, т.б.

2. Туынды еліктеу сөздер -аң, -ең, -ың, -ің, -ң жұрнақтары арқылы жасалады: балп-аң, елп-ең, жылт-ың, кілт-ің, жайна-ң, қиқ-аң, т.б.

3. Күрделі еліктеу сөздер қайталану: бүрсең-бүрсең, дүр-дүр, гүрс-гүрс, жалп-жалп, т.б. қосарлану: арбаң-ербең, адыраң-едірең, шап-шұп арқылы жасалады.

 

Еліктеу сөздерден жұрнақ арқылы басқа сөз таптары жасалады:

1. Еліктеу сөзден зат есім жасайтын жұрнақтар:

-ыл, -іл, -л – тарс-ыл, сарт-ыл, дүрс-іл, күңк-іл, бүлк-іл, арс-ыл., т.б.

-ақ, -ек – бұлт-ақ, бүлк-ек, т.б.

-ғыр, -гір – даң-ғыр, дүң-гір, т.б.

2. Еліктеу сөзден етістік жасайтын жұрнақтар:

-ыра, -іре – салб-ыра, үлб-іре, т.б.​​​​​​​

-ла, -ле – дабыр-ла, күбір-ле, т.б.​​​​​​​

-да, -де – қоқаң-да, ербең-де, т.б.​​​​​​​

 

Еліктеу сөздер көбінесе көмекші етістікпен, кейде негізгі етістікпен тіркесіп жұмсалады. Еліктеу сөздер көмекші етістікпен тіркескенде, күрделі баяндауыш қызметін атқарады. Мысалы, Аспанда самсаған жұлдыздар дір-дір етеді. Кенет артына жалт қарады. Дір-дір етеді, жалт қарады – қайтті? – баяндауыш.

 

Еліктеу сөздер түрленіп келіп, басқа сөйлем мүшелерінің де қызметін атқарады. Мысалы, Жарқ-жұрқтан көзің талып, даң-дұңнан құлақ тұнады. Жарқ-жұрқтан, даң-дұңнан – неден? – толықтауыш.

Тарс-тұрс еткен дыбысқа барлығы елеңдей қалды. Тарс-тұрс еткен – қандай? – анықтауыш. Жүгірген бойы өзенге күмп беріп қойып кетті. Сәби томп-томп жүгіріп жүр. Томп-томп, күмп беріп – қалай? – пысықтауыш.

 

Қосарланудан және қайталанудан жасалған еліктеу сөздер дефис арқылы жазылады. Мысалы, қарш-қарш, сарт-сарт, опыр-топыр, делең-делең, бүрсең-бүрсең, қалт-құлт, қорбаң-қорбаң, т.б.​​​​​​​



Сұрақтар

  1. Негізгі еліктеу сөзді анықтаңыз.

  2. Еліктеу сөздің сөйлемдегі қызметін анықтаңыз.

    Төртеуі жалп-жалп құлады.

  3. Негізгі еліктеу сөзді анықтаңыз.

  4. Негізгі еліктеуіш сөзді көрсетіңіз.

  5. Күрделі еліктеу сөзді анықтаңыз.

  6. Еліктеу сөздің түрлерін белгілеңіз.

  7. Сөйлемнен еліктеу сөзді табыңыз.

    Өтеді ауыздығын қарш-қарш шайнап.

  8. Еліктеу сөз қатысқан қатарды табыңыз.

  9. Еліктеуішті белгілеңіз.

  10. Негізгі бейнелеуіш сөзді анықтаңыз.

  11. Күрделі бейнелеуіш сөзді табыңыз.

  12. Бейнелеуіш сөзді анықтаңыз.

  13. Бейнелеуіш сөзді анықтаңыз.

  14. Бейнелеуіш сөзді белгілеңіз.

  15. Еліктеу сөздің қандай қызмет атқарып тұрғанын көрсетіңіз.

    Даладан сылқ-сылқ күлкі естіледі.

  16. Сөйлемдегі еліктеу сөз қай сөйлем мүшесі болып тұрғанын белгілеңіз.

    Жүргіншілер кілт тоқтады.

  17. Еліктеуіш сөздің сөйлемдегі қызметін анықтаңыз.

    Төртеуі жалп-жалп құлады.

  18. Еліктеу сөз қатарын көрсетіңіз.

  19. Еліктеу сөз құрамына қарай нешеге бөлінетінін белгілеңіз.

  20. Дара еліктеу сөз қатысқан сөйлемді белгілеңіз.

  21. Күрделі еліктеу сөзді тіркесті белгілеңіз.

  22. Еліктеу сөз тұлғасына қарай неше түрге бөлінетінін көрсетіңіз.

  23. Туынды еліктеу сөз қатарын табыңыз.

  24. Негізгі еліктеу сөзді белгілеңіз.

  25. Туынды еліктеу сөз жасайтын жұрнақты анықтаңыз.

  26. Негізгі еліктеу сөзді анықтаңыз.

  27. Күрделі еліктеу сөз қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  28. «Апыл-ғұпыл» еліктеудің қандай мағыналық түрі екенін табыңыз.

  29. Еліктеуіш сөзді көрсетіңіз.

  30. Анықтауыш қызметіндегі еліктеу сөзді сөйлемді көрсетіңіз.

  31. Артына жалтақ-жалтақ қарай берді. Сөйлемдегі еліктеу сөздің қызметін анықтаңыз.

  32. Баяндауыш қызметіндегі еліктеу сөз қай қатарда екенін белгілеңіз.

  33. Бейнелік мағынаны білдіретін сөзді табыңыз.

  34. Дыбысқа еліктеуден жасалған сөзді белгілеңіз.

  35. Көп нүктенің орнына лайықты еліктеу сөзді белгілеңіз. Шапанының етегі ...-... етеді.

  36. Толықтауыш қызметіндегі еліктеу сөзді сөйлемді табыңыз.

  37. Тарс-тұрс анық естіле бастады. Еліктеу сөздің синтаксистік қызметін көрсетіңіз.

  38. Емле бойынша жазылған еліктеуді табыңыз.

  39. Көп нүктенің орнына қай еліктеу сөз қойылатынын белгілеңіз. ...-... басқан, ... басқан, Шудаларын шаң басқан.

  40. Еліктеу сөз қатысқан сөйлемді көрсетіңіз.

  41. Еліктеу сөзді тіркесті табыңыз.

  42. «-аң» жұрнағы жалғанатын еліктеуді табыңыз.

  43. Еліктеуіш сөздің түрін, қызметін анықтаңыз.

    Аттар ауыздықтарын қарш-қарш шайнап тыпыршиды.

  44. Еліктеу сөздің құрамдық түрін анықтаңыз.

    Айыл-тұрман шағылысып, жарқ-жұрқ етеді.

  45. Еліктеуіштің сөйлемдегі қызметін анықтаңыз.

    Дабыр-дұбыр еткен үндеріне қарағанда өздері біраз адам сияқты.

  46. «Тарс» сөзі қай сөз табына жататынын белгілеңіз.

  47. Сөйлемде неше еліктеу сөз барын белгілеңіз.

    Қарға қарқ етті, ірімшік жерге салп етті.

  48. Көп нүктенің орнына қажетті еліктеу сөзді табыңыз.

    Өзге жұрттың бәрі ... боп тысқа қарай ақтарылды.

  49. Еліктеу сөзді табыңыз.

  50. Екі буыннан тұратын еліктеу сөзді табыңыз.

  51. Еліктеу сөзден болған қос сөзді көрсетіңіз.

  52. Баяндауыш қызметіндегі көмекші етістікпен тіркескен бейнелеуішті табыңыз.

  53. Туынды еліктеу сөз жасайтын жұрнақ (-тар)

  54. «Бұлт-бұлт» еліктеу сөзіне тән белгі (-лер)

  55. Дыбыстық елiктеуiш сөз (-дер)

  56. Бейнелеуіш сөзге қатысты қатар (-лар)

Қате туралы хабарландыру